Elementy zachowane po rozbiórce Soboru św. Aleksandra Newskiego

Posted: 17/11/2013 in prawosławni w Polsce

1. Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie
– zachowane fundamenty świątyni.
2. Kościół Zbawiciela w Warszawie:
– fragment mozaiki przedstawiający główkę anielską.
3. Cerkiew Jana Klimaka na warszawskiej Woli:
– ikony śś. Cyryla i Metodego i św. Mikołaja Cudotwórcy;
– porcelanowe łempady z ikonami Matki Boskiej i Jezusa Chrystusa.
4. Cerkiew Marii Magdaleny na warszawskiej Pradze:
– fragment mozaiki Ostatnia wieczerza;
– fragment mozaiki z głową proroka;
– jaspisowe kolumny w ikonostasie pozyskane
z jednej pociętej kolumny. (W kościele górnym znajduje się ikona przedstawiająca św. Aleksandra Newskiego – błędnie uważana za pochodzącą z Soboru św. Aleksandra Newskiego).
5. Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Pyrach:
– elementy ołtarza głównego;
– płaszczyzny ścian i arkad we wnętrzu;
– kolumny chóru muzycznego;
– podcienia;
– portal fasady wschodniej.
6. Prawosławne Seminarium Duchowne na warszawskiej Pradze:
– fragment mozaiki (wym. 15 x 30 cm) z inskrypcją – Дух истины егоже мир не может […], którą tłumaczy się jako: Ducha Prawdy, którego świat nie
może [przyjąć]. Jest to werset z ewangelii św. Jana 14; 15.
7. Trasa W-Z w Warszawie:
– ławki przy trasie.
8. Most Poniatowskiego w Warszawie zbudowany z materiałów pozyskanych ze zburzonego Soboru.
9. Wzmocnienia wałów Wisły przy moście Śląsko-Dąbrowskim w Warszawie.
10. Kamienice przy Nowym Świecie w Warszawie – odbudowane z cegły i kamienia pozyskanego z Soboru (identyfikacja materiału nie jest jednak możliwa).
11. Cokół pomnika Syrenki Warszawskiej w Warszawie – w czasie, gdy pomnik stał przy ulicy Solec, za cokół służył mu blok z piaskowca pochodzący z Soboru.
12. Cokół pomnika Kilińskiego usytuowanego przy warszawskim Barbakanie.
13. Cokół pomnika Wojciecha Bogusławskiego na pl. Teatralnym w Warszawie wykonany z różowego granitu finlandzkiego (po 1950 roku zastąpiony nowym).
14. Cokół pomnika Stanisława Moniuszki na pl. Teatralnym w Warszawie – wykonany także z różowego granitu finlandzkiego – materiału pochodzącego ze szczątków kolumn Soboru.
15. Kościół w Podkowie Leśnej: granit wykorzystany do budowy schodów frontowych.
16. Kraków – jaspisowe kolumny znajdujące się na zewnątrz Katedry Wawelskiej – umieszczone przy wejściu do grobów królewskich.
17. Elementy mozaik i wyposażenia w cerkwi Opieki Matki Bożej w Baranowiczach na Białorusi:
– sobór Archistratega Michała (na tympanonie frontonu północnego portyku);
– Matka Boska z aniołami (we wnętrzu nad południowym wejściem);
– Matka Boska z Dzieciątkiem (na zakończeniu absydy);
– W Tobie raduje się wszelkie stworzenia – fragment ogromnej kompozycji Wasniecowa (na tympanonie frontonu południowego portyku);
– Zbawiciel z ofiarodawcą na kartonach pędzla Koszalewa (tu sportretowany m.in. architekt Leontij Benois trzymający w rękach model warszawskiego soboru);
– Paternitas (Ojcowizna, Królestwo Boga Ojca) i portret Simjaona Połackaga (Symeona Pałackiego)
– postać rzeczywistych rozmiarów z otwartą książką i piórem – symbolami jego działalności oświatowej, dzieło Wasniecowa;
– żeńskie twarze królewien, mozaiki Wasniecowa – podobne do jego pozostałych prac;
– obrazy z XIX i początku XX w.: Jezus Chrystus głoszący dobrą nowinę, św. Wawrzyniec, Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Stefan, Zbawiciel ze stojącymi u jego stóp, Chrystus w aureoli, Zwiastowanie, Pantokrator (1. połowa XVIII w. – przeniesione z kaplicy nagrobnej Aleksandra Newskiego);
– na południowym filarze wizerunek Metropolity Aleksego (na kartonie Dymitraszki).

Są to wszystkie fragmenty, które udało się odnaleźć.

Podczas poszukiwania elementów wyposażenia sprawdzona została również parafia pw. św. Floriana w Brwinowie (powiat pruszkowski), gdzie podczas II wojny światowej przebywał ks. Hilherz, ówczesny proboszcz wyżej wymienionego kościoła warszawskiego. Jednak nie ma tam żadnych dowodów istnienia jakiegokolwiek przedmiotu o proweniencji z rozebranej warszawskiej cerkwi. Ponadto w ewidencji zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie zapisane są ikony, jednak o niewiadomym źródle pochodzenia. W przekazie muzealnym z dnia 1 lutego 1955 roku dla Kancelarii Metropolity Warszawskiego i całej Polski Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego zanotowano wszystkie przedmioty, które wydano, a wcześniej znalazły się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Brak jednak dowodów by któreś z nich pochodziły z Soboru.

Elementy zachowane podczas rozbiórki Soboru, ale zniszczone podczas II wojny światowej:

1. Obiekty ofiarowane kościołowi Matki Boskiej
Częstochowskiej w Warszawie przez Miasto w 1926 roku:
– dzwon o masie 100 kg pochodzący z wolno stojącej dzwonnicy przy Soborze;
– ołtarz dwustronny z marmuru finlandzkiego wraz z obrazem Hodegetrii;
– balustradki z marmuru finlandzkiego;
– monumentalne obrazy: Kazanie na górze oraz Chrystus umęczony w drodze na Kalwarię – o nieustalonym miejscu przechowywania.
Możliwe, że wiele elementów Soboru, które zostały wykorzystane wtórnie w innych budowlach, pochodzi właśnie z kościoła pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół ten został doszczętnie zniszczony podczas Powstania Warszawskiego, a jego gruzy posłużyły jako podkład pod Trasę Łazienkowską.

Komentarze
  1. renia pisze:

    Perełka architektoniczna na skalę światową. Gdyby istniała, zapewne znalazła by się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Może odbudują, choćby samą wolno stojącą dzwonnicę jako wieżę widokową.

  2. W Parku im. płk. Jana Szypowskiego „Leśnika” na Grochowie jest kilka elementów kamieniarki, które pochodzą prawdopodobnie z rozebranej świątyni.

  3. Bardzo ciekawe zestawienie!
    Jednakże mam poważne wątpliwości co do punktu 10.
    Bo w jaki sposób materiał budowlany od 1926 roku miałby być wykorzystany ponad 20 lat później ? Jeśli cegły, bloki i inne elementy były wykorzystywane to raczej od razu. Choć to prawda, że część była magazynowana – jak te, które wykorzystano do kościoła w Pyrach. Przy okazji – w Pytach jest jeszcze główka anioła nad wejściem do prezbiterium.
    Mam też pytanie odnośnie dzwonu na liście – czy wszystkie dzwony nie zostały wywiezione już w czasie pierwszej wojny światowej? Przez Niemców, bo Rosjanie chyba nie mieli na to czasu?

    Jako uzupełnienie listy – fragment mozaiki znajduje się w cerkwi Borysa i Gleba na Kołoży w Grodnie:
    https://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g661665-d3397428-Reviews-Kalozha_Church_Boris_Gleb_Church-Grodno_Grodno_Region.html#photos;geo=661665&detail=3397428&ff=292565945&albumViewMode=hero&aggregationId=101&albumid=101&baseMediaId=292565945&thumbnailMinWidth=50&cnt=30&offset=-1&filter=7&autoplay=

Dodaj komentarz