Jest później niż myślisz

„Nieraz warto posłuchać kogoś, kto nas bardzo nie lubi. Okazuje się, że ktoś, kto nas nie lubi, jeśli jest człowiekiem poważnym i myślącym, potrafi czasem pokazać taką prawdę na nasz temat, jakiej sami byśmy nie zobaczyli i jakiej nie zauważą nasi przyjaciele”.

Świat teologii prawosławnej nie kończy się na Rosji, ani nawet na Paryżu. Choć szkoła skupiona wokół Instytutu Saint-Serge wywarła znaczący wpływ na rozwój i kształ prawosławnej myśli w XX wieku, nie jest ona jedyną. Istnieją miejsca, do dziś jeszcze bardzo mało znane w Polsce, które są ośrodkami żywej teologii.  Wciąż niewiele wiemy o teologii współczesnych autorów greckich, syryjskich, rumuńskich, serbskich czy amerykańskich.

Początek paździenika związany jest ze wspomnieniem śmierci dwóch prawosławnych teologów. Obaj, choć w bardzo różny sposób, starali się pokazać aktualność myśli prawosławnej. 2 października obchodziliśmy rocznicę śmierci amerykańskiego mnicha Serafina Rose. Urodził się w San Diego w Kalifornii w rodzinie metodystów, jednak w wyniku młodzieńczego kryzysu wiary został ateistą. Posiadał ogromną wiedzę historyczną, znał wiele języków, a w czasie studiów w ciągu roku nauczył się doskonale języka chińskiego. W latach sudenckich spędzonych w San Francisco związał się ze środowiem bitników, nadużywał alkoholu i narkotyków. Swoją formację duchową rozpoczął od poznawania buddyzmu. Jego duchowe poszukiwania zakończyły się przystąpieniem w 1962 do Cerkwi prawosławnej. Jego droga nawrócenia przypomina historię innego znanego amerykańskiego konwertyty Thomasa Mertona. Obu łączyło zamiłowanie do literatury i radykalizm życia zakonnego.

W San Francisco jeszcze jako świecki założył prawosławną księgarnię obok katedry Rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Wokół księgarni zawiązało się „Bractwo św. Hermana z Alaski”, wspólnota prawosławnych księgarzy i wydawców. W 1968 „Bractwo” zdecydowało się porzucić życie miejskie i założyć wspólnotę mnichów prawosławnych w odludnych rejonach północnej Kalifornii. W 1970 Eugene został postrzyżony na mnicha i przyjął imię Serafin. W klasztorze spędził ostatnie 12 lat życia, do momentu nagłej śmierci w 1982 roku.

Jego teologia została ukształtowana przez osobiste doświadczenie konwertyty i prawosławnego mnicha, dzięki czemu wezwanie do „ucieczki ze świata” brzmi w niej jeszcze wyraźniej.

Ojciec Serafin był zdecydowanym krytykiem instytucjonalizacji chrześcijaństwa, a zarazem liberalizmu i modernizmu. Głosił potrzebę chrześcijaństwa ascetycznego i surowego. Uważał, że żyjemy u schyłku czasów. „Jest później niż myślisz! Spiesz się więc, aby pracować dla Boga”.  Jego zdaniem pod wpływem liberalizmu w kulturze zachodniej zaczęła kształtować się nowa, synkretyczna religia niemająca nic wspólnego z chrześcijaństwem. Tej tematyce poświęcił jedną z czterdziestu napisanych przez siebie książek, która cieszyła się ogromną popularnością nie tylko w Ameryce ale i w Rosji.

Nie jest to łatwa teologia. Zdecydowana krytyka współczesnego świata, który zdaniem autora dąży w kierunku neopogaństwa, napawa pesymizmem.  Jednak jego ksiażka „Prawosławie a religia przyszłości” okazała się bardzo pomocna w latach 90 w Rosji, kiedy wielu prawosławnych czuło się zdezorientowanych pośród mnożących się sekt i nowych ruchów religijnych. Ojciec Serafin zdecydowanie sprzeciwiał się wszelkiej postaci pseudo-duchowości. Wydawca jego pism a zarazem i biograf o. Damazy tak wspomina powstanie tej książki:

„We wczesnych latach 70, kiedy o. Seraphim pisał swoją książkę, wiele zjawisk które opisywał, uważano za zwyrodniałe „skrajności”. Ale on widział na co się zanosi, widział, że te „skrajności” z czasem staną się nurtem dominującym. (…). Kiedy tak jechał na południe z tą książką, która miała zedrzeć maskę z najbardziej subtelnych form demonicznego zwodzenia w naszych czasach, zatrzymał się przy samym centrum neopogaństwa w Ameryce – przy górze Shasta. Uważana przez wielu za świętą górę Indian, mieszkańców tej ziemi, góra Shasta przez długi czas była miejscem obrzędów okultystycznych, które i teraz tam się rozwijają. O. Seraphim podjechał swoją ciężarówką załadowaną książkami część drogi wzwyż. Stojąc w cieniu ogromnej góry, w miejscu gdzie urządzano neopogańskie festyny, odśpiewał pieśni Paschalne o Chrystusowym Zmartwychwstaniu i Jego zwycięstwie nad szatanem i śmiercią. Pojawiła się wtedy myśl, która już kiedyś przyszła mu do głowy: «Prawosławny kapłan powinien przyjść tutaj i pobłogosławić tę górę poświęconą wodą!» Później, po przyjęciu kapłaństwa, wróci tutaj i pobłogosławi tę górę. Ale jego książka zrobi więcej, ona poruszy góry.”

Z wieloma argumetami ojca Serafina nie zgodziliby się i prawosławni teolodzy, nie wspominając o katolickich. Poza tym uważał nas, z naszym „papizmem” i „ekumenizmem” za część zepsutej kultury zachodniej, której nie lubił.  Co począć z jego teologią? Uznać z zbyt radykalną, przesadzoną i nie zwracać na nią uwagi? Wydaje mi się, że doskonale scharakteryzował podejście do jego teologii ojciec Jacek Salij:

„Nieraz warto posłuchać kogoś, kto nas bardzo nie lubi. (…) ojciec Serafin Rose nie ukrywa swojej awersji do kultury Zachodu oraz do jego religii w obu jej odmianach, katolickiej i protestanckiej. Kulturowo, można powiedzieć, jest on epigonem XIX-wiecznych słowianofilów oraz ich alergii na «zgniły Zachód». Okazuje się jednak, że ktoś, kto nas nie lubi, jeśli jest człowiekiem poważnym i myślącym, potrafi czasem pokazać taką prawdę na nasz temat, jakiej sami byśmy nie zobaczyli i jakiej nie zauważą nasi przyjaciele”.

Dlatego warto czytać książki o. Serafina Rose’a.
A o drugim teologu napiszę niebawem.

Wojciech Surówka OP

źródło